نخستین
بار در قانون نظام معماری و ساختمانی مصوب سال 1352 ( اصلاحی سال 1356 ) ،
تاسیس دو سازمان به نام های سازمان نظام مهندسان معمار و شهرساز و سازمان
نظام مهندسان ساختمان و تاسیسات پیش بینی شد .
هدف سازمان نظام مهندسان معمار و شهرساز رعایت اصول معماری و شهرسازی و ایجاد امکانات و تسهیلات برای بالا بردن سطح و کیفیت کار اشخاصی بود که امر تهیه و نظارت و اجرای طرح های ساختمانی و شهرسازی را به عهده داشتند و هدف سازمان نظام مهندسی ساختمان و تاسیسات رعایت اصول مهندسی در امور محاسبات و اجرای ساختمان و تاسیسات و سایر رشته های مربوط و ایجاد امکانات و تسهیلات برای بهبود کیفیت کار اشخاصی بود که امور مزبور را به عهده داشتند .
با تصویب قانون آزمایش نظام مهندسی ساختمان در سال 1371 به جای دو سازمان فوق ، سازمان واحدی تحت نام نظام مهندسی ساختمان پیش بینی شد که این امر در قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مصوب سال 1374 نیز به قوت خود باقی ماند . ماده 3 قانون اخیر ، اشعار می دارد :
برای تامین مشارکت هر چه وسیعتر مهندسان در انتظام امور حرفه ای خود و تحقق اهداف این قانون در سطح کشور سازمان نظام مهندسی ساختمان ...تشکیل می شود .
سازمان نظام مهندسی ساختمان دارای واحد های استانی است و از نظر حقوقی هر سازمان استانی دارای شخصیت مستقل است . ارکان سازمان عبارت است از سازمان استان ها ، هیات عمومی سازمان ، شورای مرکزی ، رییس سازمان و شورای انتظامی .
برای تشکیل سازمان استان وجود حداقل 50 نفر داوطلب عضویت از بین مهندسان حوزه آن استان که دارای مدرک مهندسی در رشته های اصلی مهندسی شامل معماری ، عمران ، تاسیسات مکانیکی ، تاسیسات برقی ، شهرسازی ، نقشه برداری و ترافیک باشند ، ضروری است .
هر سازمان استان دارای مجمع عمومی ، هیات مدیره ، شورای انتظامی و بازرسان است . اهم فعالیت و اختیارات هیات مدیره که در واقع وظایف سازمان محسوب می شود ، به شرح زیر است :
1- برنامه ریزی در جهت تقویت و توسعه فرهنگ و ارزش های اسلامی در معماری و شهرسازی .
2- برنامه ریزی به منظور رشد و اعتلای حرفه های مهندسی و ساختمان و مشاغل مربوط به آن .
3- ارتقای دانش فنی و کیفیت کار شاغلان در بخش های ساختمان و شهرسازی از طریق ایجاد پایگاه های علمی و فنی ، آموزش و انتشارات
4- همکاری با مراجع مسوول در امر کنترل ساختمان از قبیل اجرای دقیق و صحیح مقررات ملی ساختمان و ضوابط طرح های جامع و تفصیلی و هادی در شهرها توسط اعضای سازمان حسب در خواست
5- نظارت بر حسن انجام خدمات مهندسی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی در طرح ها و فعالیت های غیر دولتی در حوزه استان ی تعقیب متخلفان از طریق مراجع قانونی ذیصلاح .
6- مشارکت در امر ارزشیابی و تعیین صلاحیت و ظرفیت اشتغال به کار شاغلان در امور فنی مربوط به فعالیت های حوزه های مشمول این قانون .
7- دفاع از حقوق اجتماعی و حیثیت حرفه ای اعضا و تشویق و حمایت از فعالیت های با ارزش و برگزاری مسابقات حرفه ای و تخصصی و معرفی طرح های ارزشمند .
8- تنظیم روابط بین صاحبان حرفه های مهندسی ساختمان ی کارفرمایان و کمک به مراجع مسوول در بخش ساختمان و شهرسازی در زمینه ارجاع مناسب کارها به صاحبان صلاحیت و جلوگیری از مداخله اشخاص فاقد صلاحیت در امور فنی .
9- کمک به ترویج اصول صحیح مهندسی و معماری و همکاری با وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداری ها در زمینه کنترل ساختمان و اجرای طرح های یاد شده با استفاده از خدمات اعضای سازمان استان .
10- کمک به ارتقای کیفیت طرحهای ساختمانی ، عمرانی و شهرسازی در محدوده استان و ارایه گزارش بر حسب در خواست شرکت در کمیسیون ها و شوراهای تصمیم گیری در مورد این گونه طرح ها همکاری با وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداری ها در زمینه کنترل ساختمان و اجرای طرح های یاد شده با استفاده از خدمات اعضای سازمان استان .
11- ارایه خدمات کارشناسی فنی به مراجع قضایی و قبول داوری در اختلافاتی که دارای ماهیت فنی است .
12- همکاری با مراجع استان در هنگام بروز سوانح و بلایای طبیعی .
13- تایید ترازنامه سازمان و ارایه آن به مجمع عمومی .
14- معرفی نماینده هیات مدیره سازمان استان جهت عضویت در کمیسیون های حل اختلاف مالیاتی در رسیدگی و تشخیص مالیات فنی و مهندسی اعضای سازمان .
15- تهیه و تنظیم مبانی قیمت گذاری خدمات مهندسی در استان و پیشنهاد به وزارت مسکن و شهرسازی .
16- سایر مواردی که در آیین نامه اجرایی قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان تعیین شده است ی هر سازمان استان دارای یک شورای انتظامی متشکل از یک نفر حقوقدان به معرفی رییس دادگستری استان د دو تا چهار نفر مهندس خوشنام که به معرفی هیات مدیره ی با حکم شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان برای مدت 3 سال منصوب می شوند ، خواهد بود .
هر سازمان استان حسب مورد دارای یک یا چند بازرس می باشد که موظفند در چارچوب قانون رسیدگی و گزارش های لازم را جهت ارایه به مجمع عمومی تهیه نمایند و نیز تمامی وظایف و اختیاراتی را که به موجب قوانین و مقررات عمومی به عهده بازرس محول است انجام دهند .
به منظور هماهنگی در امور سازمان های استان هیات عمومی سازمان نظام مهندسی ساختمان از کلیه اعضای اصلی هیات مدیره سازمان های استان در سطح کشور تشکیل می شود .شورای مرکزی متشکل از 25 نفر عضو اصلی و 7 نفر عضو علی البدل از بین دو برابر اعضای سازمان هییت مدیره که توسط هیات عمومی ، انتخاب و به وزیر مسکن معرفی می شوند توسط وزیر مسکن و شهرسازی برای مدت 3 سال انتخاب می شوند .
شورای مرکزی برای تعیین رییس شورا سه نفر را به وزیر مسکن و شهرسازی پیشنهاد می کند و وزیر یاد شده یک نفر را به عنوان رییس سازمان نیز محسوب می شود . جهت صدور حکم به رییس جمهور معرفی می نماید .
در حال حاضر کلیه ارکان سازمان نظام مهندسی ساختمان در سطح استان ها و در سطح کشور شکل گرفته است و با حدود پنجاه هزار نفر عضو ، فعالیت خود را به انجام می رساند .
